Złam ten szyfr! O Marianie Rejewskim i pasji kryptologa

     13 lutego zdarzyło się wiele pamiętnych rzeczy. W 1633 roku Galileusz przybył do Rzymu, by stanąć przed trybunałem inkwizycyjnym, w 1834 r. Adam Mickiewicz zakończył pracę nad słynnym "Panem Tadeuszem", a w 1895 r. bracia Lumière otrzymali patent na kinematograf. Spoglądając bliżej współczesnych nam czasów - 13 lutego 1980 roku zmarł jeden z najwybitniejszych polskich matematyków i kryptologów - Marian Rejewski. I właśnie o nim oraz o pasji łamania kodów chcieliśmy dziś opowiedzieć.

     W 1932 roku Marian Rejewski złamał szyfr Enigmy, najważniejszej maszyny szyfrującej używanej przez Niemców w czasie II wojny światowej. Po zmianie sposobu kodowania w 1938 roku, zaprojektował tzw. bombę kryptologiczną. Prace Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego pozwoliły Brytyjczykom (po wybuchu wojny prace przeniesiono z Polski do Francji, a następnie Wielkiej Brytanii) na odszyfrowanie niemieckiej korespondencji wojennej, a tym samym przyczyniły się do zwycięstwa aliantów.

Zdj. Marian Rejewski, rok 1943 lub 1944
(fot. w domenie publicznej)

     Dziś dokonania Mariana Rejewskiego są powszechnie podziwiane, jednak tuż po zakończeniu II wojny światowej i po powrocie do kraju o bohaterskiej przeszłości matematyka z Bydgoszczy nie wiedziano zbyt wiele. Ze względów bezpieczeństwa Marian Rejewski utrzymywał swoje dokonania w tajemnicy (Henryk Zygalski wybrał emigrację, został w Wielkiej Brytanii i uczył matematyki w szkole. Jerzy Różycki zginął w 1942 roku). Dopiero tuż przed emeryturą Rejewski opisał swoją pracę w ośrodkach kryptologicznych we Francji i Wielkiej Brytanii. Wspomnienia złożył w Wojskowym Instytucie Historycznym.

     W 1973 roku nastąpił przełom - Gustav Bertrand opublikował we Francji książkę "Enigma ou la plus grande énigme de la guerre 1939–1945". W ten sposób po raz pierwszy zostaje podana do publicznej wiadomości informacja o udziale Polaków w złamaniu kodu Enigmy. Od tego momentu Marian Rejewski powoli stawał się znany, zaczęły się odznaczenia i nagrody, w 1979 roku powstał polski film "Sekret Enigmy".

     13 lutego 1980 r. Rejewski zmarł na zawał serca w wieku 74 lat. Został pochowany z wojskowymi honorami na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

     Pośmiertnie, w 2000 roku, otrzymał Krzyż Wielkiego Orderu Odrodzenia Polski.

     W 2002 roku, w Bletchley Park (posiadłości w Anglii, siedziba brytyjskich kryptologów) odsłonięto tablicę z napisem: "Tablica ta upamiętnia pracę Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego – matematyków polskiego wywiadu, którzy pierwsi złamali kod Enigmy. Ich praca ogromnie pomogła kryptologom w Bletchley Park i przyczyniła się do zwycięstwa aliantów w II wojnie światowej."

     W 2005 roku córka Rejewskiego otrzymuje od Szefa Brytyjskiego Sztabu Obrony War Medal 1939-1945, odznaczenie nadane jej ojcu zaraz po wojnie (wcześniej nie było możliwości jego wręczenia).

Pomnik Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy odsłonięty w 2005 r.
Fot. Przemysław Jahr / Wikimedia Commons​

     Informacja jest najcenniejszą bronią w arsenale każdej armii. Wiedza o planowanych działaniach przeciwnika i poznanie jego słabości jest kluczem do zwycięstwa w czasach konfliktu. Nic więc dziwnego, że łamanie szyfrów fascynuje, a praca matematyków i kryptologów staje się bodźcem dla:

- pisarzy: "Cryptonomicon" Neal Stephenson, "Enigma" Robert Harris, "Alan Turing. Enigma" Andrew Hodges

- reżyserów: "Sekret Enigmy" Roman Wionczyk, serial "Tajemnica Enigmy"" U-571" Jonathan Mostow, "Gra tajemnic" Morten Tyldum

- projektantów gier: "Coda" Hiroaki Suzuki, Eiji Wakasugi, "Jigsaw" Graham Nelson

     Jedną z najnowszych gier, w której można wcielić się w kryptologa i wziąć udział w walce wywiadów jest "Kryptos" Piotra Siłki. Gra polega na jak najszybszym odszyfrowaniu tajnych wiadomości i zdobyciu bezcennej wiedzy. Gracz otrzymuje klucze do tajemnic, wskazówki i ukryte wiadomości. By wygrać trzeba myśleć, planować i analizować.

Jak się gra w "Kryptos"? Unboxing i recenzja gry na BoardGamesTV Gry Planszowe:
https://www.youtube.com/watch?v=sUvQ_usvh9o

Gdyby chcieli Państwo dokładniej poznać historię Mariana Rejewskiego, warto zajrzeć na strony https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Rejewski oraz http://marianrejewski.pl/wp/biografia/ .